Moved Permanently

16 Ekim Dünya Gıda Gününde Gıdaya Erişim ve Beslenme Durumu Sorgulanmaktadır

FAO’ya göre gıda güvenliği;  “Tüm insanların, her zaman, aktif ve sağlıklı bir yaşam için gerekli olan besin ihtiyaçlarını ve gıda tercihlerini karşılayacak şekilde, fiziksel, sosyal ve ekonomik açıdan yeterli, güvenli ve besleyici gıdaya erişiminin olması durumudur.”

Dünya Gıda Gününün en ciddi sorunlardan biri, gıdaya erişim yetersizliğidir. Günümüzde artan iklim değişiklikleri, nüfus yoğunluğu ve göçler sonucunda metropollerin varoşlarına yığılan milyarlarca insan, başta sağlıklı su, hijyen ve gıdaya erişim konusunda ciddi sıkıntılar yaşamaktadır. Geçen yüzyıldan bugüne yoksulluk ve açlık sorunlarının azalmak bir yana, özellikle az gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerde giderek büyüdüğü görülmektedir.

2025 yılı teması “Daha İyi Gıdalar ve Daha İyi Bir Gelecek İçin El Ele.” Ancak geçek ne yazık ki el ele değil ellerin birbirinden uzaklaştığı bir dengesizlik yaşanıyor. Bugün milyonlarca insan günlük yalnızca birkaç dolarla yaşam mücadelesi vermekte olduğu günümüzde derin yoksulluk olgusu, artan gıda enflasyonu ile birleştiğinde, özellikle gıdaya erişimi sağlayacak düzeyde gelire sahip olmayan kesimleri çok daha zor durumda bırakmaktadır. Mevcut durumda, dünya nüfusu 8,2 milyara ulaşmış olup bunun yaklaşık 1 milyarı açlık sınırında yaşamaktadır. Kişi başına yıllık milli gelir 2 bin dolardan 60 bin dolara kadar değiştiği dünyadaki dengesiz gelir dağılımı gıdaya erişime de yansımaktadır. Başta Afrika ve Sahra Altı Asya kıtalarında milyonlarca insan için ciddi gıda yetersizliği yaşanmaktadır. Öte yandan Avrupa ve Amerika gibi gelişmiş toplumlarda da gelir dağılımındaki adaletsizlik ve kapitalist üretim-tüketim yapısının yarattığı paylaşım sorunları nedeniyle, başta çocuklar, kadınlar, göçmenler ve şehirlerin varoşlarında yaşayan milyonlarca kişi gıdaya erişim sıkıntısı çekmektedir. ABD’de varoşlardaki Afrikalı ve diğer göçmenlerin barınma beslenme durumu beklenin ötesinde kötü.

Türkiye’de Beslenme ve Ekmek Gerçeği

Ülkemiz günlük gıdasının ve enerji gereksiniminin yaklaşık %40-50 kadarını kişilerin gelir düzeyi ve beslenme durumuna bağlı olarak buğday temelli gıdalardan sağlamaktadır. Çoğu ailede ekme ekmek yenmeden karın doymuyor. Günümüzde Türkiye’de yılda 9.2 milyon ton ekmek üretilmekte (günlük 101 milyon ekmek) , bunun 6 milyon kadarı bayatlayarak israf edilmektedir. Kişi başına düşen yıllık ekmek tüketimi yaklaşık 120 kilogram ile Türkiye dünyada ilk sıralarda yer almaktadır (Ulusal Beslenme Konseyi Emek Raporu, 2025).

“Türkiye ekmekle besleniyor”

3 Mart 2029 tarihli hürriyet gazetesi Haber’de  İstanbul Haber Servisi - Türkiye'nin ekmek tüketiminde dünya birincisi olduğu, yılda kişi başına 120 kilogram ekmek tüketildiği, bu rakamın İngiltere’de yılda 32 kilo 25 gramda kaldığı belirtildi. Gıda Güvenliği Hareketi Derneği'nin (GGHD) en son yayımladığı "Ekmek Raporu’na göre, Türkiye 220 milyar dolarlık ekmek tüketimiyle dünya ülkeleri arasında lider. Derneğe göre, beyaz undan yapılmış beyaz ekmek, diyabetli çocuk sayısı ve diyabetli bebek doğumlarını da hızla artırıyor. Dünya Sağlık Örgütü (WHO) verilerine göre, Türkiye'de insanların günlük enerji ihtiyaçlarının yüzde 44'ünü ekmekten karşılanıyor, tüketilen ekmeğin ise yüzde 87'si ise beyaz ekmek oluşturuyor”.

Bir tarafta gıda yetersizliği ve erişim sorunu bir taraftan Birleşmiş Milletler Çevre Programı (UNEP)in 2024 yılı Gıda İsrafı Raporu’na göre, her yıl dünya genelinde yaklaşık 1,05 milyar ton gıda tüketilmediği için veya sofralara ulaşmadan çöpe gitmektedir. Gıda güvencesinin sağlanması bakımından konun ciddiyetle ele alınması gerekir. UNEP 2022 Gıda İsrafı Endeksi Raporu’na göre ise Türkiye’de gıda israfı sorunu ciddi. Çoğunluğu evlerde (%60 kadar) olmak üzere kişi başı yıllık gıda israfı 102 kilogram olduğu rapor edilmiş.

Yiyecek Var, Ancak Erişim Adil Değil

Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü (FAO) istatistiklerine göre Türkiye’de insanlar yazılı veriler üzerinde iyi besleniyor görünse de, bölgesel gıda dağılımına dair veriler yetersizdir. FAO’ya göre Türkiye nüfusunun ana enerji kaynağı ekmek (%44) ve diğer tahıllardır (%58). Bu durum, toplumun hayvansal protein kaynaklarına erişimde ciddi kısıtlılık yaşadığını göstermektedir.

TÜRK-İş’in Eylül 2025 verilerine göre, Türkiye’de açlık sınırı 27.970 TL, yoksulluk sınırı ise 91.109 TL’dir. Bu değerlerin altında gelire sahip olan büyük çoğunluk, yoksulluk sınırının altında yaşamaktadır. TÜİK verilerine göre de her dört aileden biri, çocuklarının günde en az bir kez et, tavuk veya balık tüketmesini sağlayacak maddi imkâna sahip değildir.

Ekmek ve makarna ağırlıklı beslenme, hayvansal gıdalardan elde edilmesi gereken proteinlerden mahrumiyet anlamına gelmektedir. Çocukların beden ve zihin gelişimi; hafıza, algılama ve bilişsel yetenekleri doğrudan dengeli beslenme ile ilişkilidir. Bu bağlamda yalnızca ekmekle beslenen çocukların ülkenin sağlıklı geleceğine katkı sağlaması son derece güç görünmektedir.

Veri ve İstatistiklerin Önemi

Pandemi döneminde olduğu gibi, günümüzde de yeterli ve bütünlüklü verilerin toplanamaması, gıda güvenliği sorunlarının doğru analiz edilmesini zorlaştırmaktadır. FAO ve ulusal kurumlar, mevcut istatistikleri güncel ve şeffaf biçimde tutmak zorundadır. Aksi takdirde, gıdaya erişim sorunu yaşayan nüfusun gerçek durumu bilinmediğinden, çözüm politikaları da yetersiz kalmaktadır.

Gıda güvencesi konusu bir insan hakkı konusu olup ülkeler, vatandaşlarının beden ve ruh sağlığının korunması için beslenme, barınma ve eğitim alanında tüm kaynaklarını öncelikli olarak kullanmakla yükümlü olduğu bir durumdur. Devlet yapısı veya toplumsal sözleşmeler insanları bir arada iş ve işleyişleri koordineli olarak yürütülmesi için şekillendirildiler.

Sonuç olarak; Dünya Gıda Gününde insanlığın gıda güvenliği ve güvencesi sorunu çözülmüş değil. İnsanın tarım devrimi ile başladığı ve o zamana herkesin doğada yeteneğine göre avlayıp toplayabildiği kadarı ile beslendiği durumdan bugün istese de avlayamayacağı ve toplayamayacağı özelleşmiş yer yüzeyi durumuna geldi. Gıdaya üretimi teknolojik gelişme ile artı ancak dağılımı ve erişimi sorunu dengesiz ve adaletsiz bir konumdadır. Güç ve baskılar ile yer yüzeyinin parsellenmiş haliyle dünyada artan gelir dağılımı bozulmuş, açlıktan insanların öldüğü güvensiz güvencesiz bir duruma gelmiş görülüyor. Milyarların yetersiz beslenmesi ve gıdaya erişim sorununun beraberinde getirdiği, iç ve dış göçler, sosyal sorunlar dünyanın istikrarı içinde ciddi bir tehdit oluşturmaya başlamıştır.

Gıda güvencesi, yalnızca açlıkla mücadele değil; aynı zamanda eşitsizliklerin azaltılması, sağlıklı nesillerin yetiştirilmesi ve sürdürülebilir kalkınmanın teminatı olarak ele alınmalı ve üst düzeyde önemler alınmalıdır. Kullanılan teknolojiye bağlı olarak gıda üretim, tüketimi ve dağıtımı dengesizliği kadar çok ciddi miktarda gıdanın çöplere gitmesi de azaltılması gereken bir önlemdir. Gıda güvencesi kadar gıda egemenliği de önemli bir konu olarak dünya çapında egemenlere bırakılmadan yerelden evrensele ele alınması gerekmektedir. Konu çok yönlü siyasi, eko-politik, teknik ve uluslar arsı boyutu olan bir konu. Önce insan sağlığı ve gıdaya temiz suya ve barınmaya erişim sağlanmalıdır.

İbrahim Ortaş,

iortas@cu.edu.tr; https://ibrahimortas.com.tr/ ;https://www.facebook.com/iortas